MINIMALISM – KHÔNG THÊM KHÔNG BỚT

Trong một thế giới tràn ngập màu sắc và kiểu dáng, với những đường may cắt và kết đính phức tạp, đôi lúc người ta muốn lui lại một chút, để trở về vẻ đẹp thuần khiết nhất của nghệ thuật, kiến trúc, trang phục và nhiều đồ dùng khác. Phong cách tối giản, nguồn gốc của vẻ đẹp đó, dần dần đã trở thành một đặcđiểm quan trọng của đời sống hiện đại.

Chụp ở Paris - 12/2015

Có lẽ bất cứ người nào cũng từng, một cách vô thức, trở nên tối giản trong phong cách và lối sống. Có khi chỉ là một chiếc chemise trắng có hàng khuy đơn giản mà bạn mặc vội trước khi đi làm, hay tấm áo len mỏng màu xám được khoác mỗi ngày, vì nó hợp với mọi trang phục của bạn. Rồi một chiếc túi da màu đen bạn đã xách không biết từ thuở nào. Không chỉ quần áo và phụ kiện, một bình hoa trên bàn, hồ cá trước sân, hay một căn phòng nhỏ - tường trắng và cửa sổ xanh tràn ngập ánh sáng trời - sẽ một lúc nào đó khiến lòng bạn tĩnh lại: “đời còn cần gì hơn thế chăng?”. Khi ấy, bạn như quên đi một thế giới rộng lớn mà chật chội với những tòa tháp nguy nga, những váy phồng và corset có gọng xiết chặt tới khó thở, phấn sáp và dầu thơm ngào ngạt, và những bộ đồ ăn đủ món cầu kỳ. Tất cả chúng ta đều hơn một lần muốn trốn khỏi những xum xuê ấy của đời sống để trở về với dáng vẻ thoải mái và giản dị nhất mà không hề ngại ngần bị soi xét. Nhưng phong cách, hay trường phái, hay trào lưu tối giản không chỉ đơn thuần có vậy.

BÀI HÁT KHÔNG NHẠC ĐỆM

Câu chuyện về Minimalism - phong cách tối giản, một trào lưu đã tạo dấu ấn cho thế kỷ 20, có thể bắt đầu từ một fashion icon khá đặc biệt, người qua đời vào năm cuối thế kỷ này 1999, trong một tai nạn máy bay cùng chồng là John F. Kennedy Jr. Carolyn Bessette Kennedy không phải là nghệ sĩ nổi tiếng hay một nhà thiết kế thời trang. Cô có những nét xinh đẹp và khả ái, cùng một phong cách trang nhã nổi bật, từng được chọn là hoa khôi trung học. Từ một nhân viên bán hàng, rồi sau đó trở thành nhân viên quảng bá thương hiệu cho Calvin Klein, cô gái Mỹ xuất thân trung lưu này từng có một cuộc sống phong phú và hạnh phúc, không cần nhờ đến bất cứ ánh hào quang nào. Cô chỉ nổi tiếng sau đám cưới với con trai của một tổng thống Mỹ và người phụ nữ quí phái nhất của mọi thời đại - Jacqueline Kennedy Onassis. Song mặc cho báo chí không ngớt so sánh cô với mẹ chồng, Carolyn đã tạo cho mình một hình ảnh rất độc đáo và rất riêng, trở thành một trong những biểu tượng đáng nhớ nhất của phong cách tối giản: Những chiếc áo thun đen giản dị, chemise màu khói, quần âu gọn gàng dài tới mắt cá chân, váy bó màu da bó ngang gối, boots da theo phom cưỡi ngựa; rồi đến mái tóc suôn thẳng vàng óng được thả tự nhiên hay búi gọn sau gáy. Nổi bật hơn cả là làn môi đỏ thắm, cặp lông mày thanh mảnh và đôi mắt xanh lơ trong vắt. Có thể rất nhiều năm sau, người ta vẫn nhớ đến trang phục cưới của cô: đầm satin màu ngọc trai do Narcisco Rodriguez sáng tạo, không dài đuôi không xếp nếp, vừa vặn chấm gót chân, đôi giày kết cườm của Manolo Blahnik, cây trâm cài tóc thừa hưởng của mẹ chồng và bó hoa lily xinh xắn của Rachel “Bunny” Melon. Đám cưới chỉ có 40 khách, diễn ra trong một nhà thờ Tin lành bằng gỗ của người da đen ở Georgia, trong ánh nến, đèn dầu hỏa và tiếng hát thánh ca a capella của David R. Davis. Vì không có giới truyền thông tham dự, mọi chi tiết của đám cưới ấy cùng vài tấm ảnh hiếm hoi đã trở thành một câu chuyện cổ tích hiện đại. Và là một hình ảnh tuyệt vời của Minimalism.

Thường thì ta khó nhận ra sự hiện diện của phong cách này, mặc dù nó ngày một trở nên phổ biến hơn trong nhiều loại hình sáng tạo - từ kiến trúc, hội họa đến thời trang, từ âm nhạc đến phim ảnh. Có lẽ vì đây là một qui tắc định tính trong thiết kế hơn là những chuẩn mực định lượng. Một trong những điểm quan trọng nhất của qui tắc này là đưa tất cả các vật dụng và lề lối trở về với hình thái và ý niệm thiết yếu nhất, không dư thừa - cả về tính năng thực dụng lẫn những cảm xúc kèm theo. Tuy không ồn ào, nhưng phong cách này đã đi sâu vào mọi ngóc ngách của xã hội hiện đại. Từ chiếc smartphone vuông vắn, đến giao diện vi tính rành mạch và trong sáng, như của trang mạng về phong cách sống www.goop.com của một người đẹp tối giản Hollywood, Gwyneth Paltrow. Những hình ảnh rất điển hình khác của phong cách tối giản là chiếc ghế Barcelona có khung inox, do Ludwig Mies van der Rohe chế tác - còn nổi tiếng hơn cả những tòa nhà do ông thiết kế - hay chiếc giường có nệm nhồi lông ngựa của hãng Hästens. Bạn có thể cho là những chiếc giường này tối giản vì khá đơn điệu, không có thành giường bọc da hay bốn cọc nhọn hoắt. Thực ra, sự tối giản thể hiện ở tính năng “hút ráo mồ hôi” của lông ngựa, giúp tạo ra chỉ một, nhưng là một hiệu ứng quan trọng nhất của giường, là giấc ngủ sâu không mộng mị.

Minimalism chịu ảnh hưởng của những trào lưu sáng tác cận và hiện đại, như trường phái nghệ thuật De Stijl (theo tiếng Hà Lan có nghĩa là The Style) xuất hiện ở Hà Lan từ năm 1917, với sự tham gia của nhiều họa sĩ, nhạc sĩ, nhà điêu khắc, nhà thiết kế. Trong suốt mấy thập kỷ, họ cho ra đời những tác phẩm thể hiện sự giản dị và tinh túy trong màu sắc và đường nét, dần dần tạo nên diện mạo mới của thế kỷ 20. Sự giao hòa nghệ thuật Đông-Tây cũng có ảnh hưởng lớn, đặc biệt nhất là thiết kế truyền thống Nhật Bản, có ảnh hưởng mạnh mẽ hơn kiến trúc Gothic, Baroque hay Victorian của phương Tây rất nhiều. Nhà cửa, nội thất, đồ dùng, đặc biệt là trang phục của chúng ta ngày nay trở nên vừa nhẹ nhàng vừa mạnh mẽ hơn. Khi thăm một ngôi nhà tối giản của Joseph Eichler ở Bay Area, San Francisco, tôi chưa hiểu vì sao những ngôi nhà thấp với kết cấu vuông thành sắc cạnh như vậy lại hấp dẫn hàng vạn khách mua và bán đắt như tôm tươi. Nhưng sau đó, đứng trước bất cứ một ngôi nhà nào khác được cho là đẹp, tôi không thể có được cảm giác mới mẻ và thư thái như trước ngôi nhà ấy. Và như vậy, sự tối giản không chỉ là một hiệu ứng nhất thời, mà là một hấp lực lâu dài và thấm thía.

 Riêng trong lĩnh vực thời trang, trường phái tối giản cũng hình thành khá sớm. Có thể thấy sự manh nha của phong cách này trong các thiết kế của Madeleine Vionnet, André Courrèges. Sau này, Halston, Yohji Yamamoto, Issey Miyake, Rei Kawakubo, Jil Sander, Calvin Klein, Helmut Lang, Miuccia Prada, Phoebe Philo đều chịu ảnh hưởng của trường phái này và sáng tạo cho thế giới những tác phẩm có tác động lâu dài đến tư duy và lối sống, trong và ngoài giới thời trang. Thiết kế tối giản giúp thế giới hiện đại trở nên năng động, hữu dụng và… dễ thở hơn. Song không ít người nghĩ nó cũng phản ánh sự nhạt nhòa, cứng nhắc và trống vắng của tâm hồn. Một người được coi là tối giản cực đoan có thể sẽ giãy nảy khi nhìn thấy hàng cúc trên chiếc chemise và vì thế áo gài cúc ẩn ra đời. Tuy nhiên bản chất của tối giản không phải là những dấu trừ vô tâm, mà cả những dấu cộng đầy tự tin. Nói một cách khác và trong mọi trường hợp, tối giản có nghĩa là vừa đủ - thêm một chút cũng thừa, bớt một chút cũng thiếu. Phong cách tối giản tuyệt đỉnh gợi cảm xúc như khi nghe một bài hát không nhạc đệm đơn sơ, tinh tế và sâu lắng.

ÍT ĐI ĐỂ NHIỀU THÊM

Đặc điểm quan trọng nhất của một tác phẩm tối giản khá ngắn gọn: trừ là cộng, “less is more”. Điều này xuất phát từ công việc thiết kế đồ họa luôn chú trọng vào những chi tiết thiết yếu nhất. Tất cả những gì không cần đều bị loại bỏ. Sự loại bỏ này làm cho tính năng sản phẩm trở nên vượt trội và vì thế bớt lại là thêm vậy. Nhưng như thế nào là loại bỏ vừa đủ? Có một phép thử: nếu thiết kế bắt đầu bị phá vỡ, sản phẩm không còn công năng mong muốn, cuộc loại bỏ phải dừng lại. Và như thế tối giản đã trở thành tối ưu. Song có lẽ chúng ta không cần phải quá chật vật. Đôi khi chỉ cần một cảm nhận bản năng, về màu sắc chẳng hạn, cũng có thể giúp tìm được nét tối giản của những đồ vật hay bài trí chung quanh. Sự phối màu thường khoáng đạt nhưng hài hòa và chừng mực, hay đôi khi những khoảng trắng làm nền cũng là những dấu hiệu dễ nhận ra của phong cách tối giản.

                             Áo cưới của Carolyn

Nhiều người cho rằng các sản phẩm tối giản đều dễ làm và cần ít công sức hơn. Đó là một cách hiểu sai lầm, vì tối giản không bao giờ đồng nghĩa với cẩu thả, sơ sài, giản tiện. Tối giản là kết quả, đường đi đến đó có thể rất cầu kỳ. Một chiếc áo thun jersey của Rick Owen với những đường xếp nếp thả lỏng tự nhiên cần nhiều thử nghiệm từ trên mannequin đến người thật và rất tốn vải. Lại quay về câu chuyện giường lông ngựa. Một chiếc giường tối giản như thế có giá vài chục ngàn đô-la, vì lông ngựa tuy dễ kiếm, nhưng qui trình sản xuất ra chiếc nệm có ruột và bọc nệm thân thiện với môi trường lại khá phức tạp và tốn kém.

Từ những chiếc áo dạo phố hay đồ lót của nhà Calvin Klein đến trang phục thảm đỏ Oscar của Sharon Stone thời thập niên 1990 – áo chemise trắng rộng “mượn” của chồng và jupe bó của nhà Donna Karan, đến hình ảnh tối giản gợi cảm của Angelina Jolie trong áo đầm Ungaro Haute Couture màu hoàng yến ở Cannes 2007, hay những chiếc túi Boston của nhà Céline mấy mùa qua, Milimalism đã trở thành bước tiến quan trọng nhất của thời trang đương đại. Những người yêu thích sự tối giản trong thời trang cũng yêu một lối sống và bày tỏ tình cảm tối giản. Họ không chỉ mặc những bộ đồ “tự nhiên và trôi chảy”, họ còn đem lại rất nhiều năng lượng và sự trong sáng cho đời sống. Như những mặt nước hồ thu ở cố đô Kyoto, Nhật Bản, không còn gợn chút tàn úa, xơ xác nào của những bông sen cuối hạ, những tác phẩm tối giản thường có vẻ đẹp tĩnh lặng và bất tử. “Do more with less”, nhờ phong cách tối giản, thế giới hiện đại trở nên phong phú và rộng mở hơn nhiều.

Credit: Madame Lã Hoa